Εσθλός σημαίνει...

Δεν υπάρχει καλύτερη συντροφιά από ένα ποιοτικό βιβλίο. Πόσο μάλιστα όταν το βιβλίο αυτό είναι ένα από τα υπέροχα πονήματα του Δημήτρη Λιαντίνη. Μελετώντας για μια ακόμα φορά το "Homo Educandus" θυμήθηκα αυτή την υπέροχη έννοια που περικλείεται στη λέξη "Εσθλός".

Ετυμολογικά προέρχεται από τη ρίζα "ΕΣ", ειμί (εσμί). Όμως σε αυτό το κείμενο σημασία θα δωθεί στη φιλοσοφική και ποιητική του διάσταση. Αυτό πρέπει στην έννοια αυτή.

Τη στιγμή που ένας από τους σημαντικότερους νεώτερους Έλληνες, ένας Ελληνοέλληνας σαν το Δάσκαλο Δημήτρη Λιαντίνη, ασχολήθηκε με την έννοια αυτή, τοποθετώντας τη μάλιστα στη σωστή και κορυφαία βάση της, το μόνο που χρειάζεται είναι απλά να παραθέσω το γραπτό του.

    "Εαν υποτεθεί ότι καθάρισε κάποιος το ιδεώδες του εσθλού από την αρνητική συνοδεία όλων των συναυξητικών του στοιχείων, μπορεί άραγε να το περιγράψει θετικά;
    Τί λογής είναι η ψίχα που μας δίνει τον άρτο - το "ψωμί" του Μακρυγιάννη και το "ψίχαλο" του Σολωμού - εαν κερδίσαμε το σταρόσπυρο, αφού βοτανίσαμε το γέννημα, λιχνίσαμε τα άχυρα, κοσκινίσαμε την ήρα και κρησαρίσαμε τα πίτουρα;
    Τι λογής είναι το φιλέτο του ευγενικού ξύλου της καρυδιάς με τα εβένινα κύματα και τα ανεξίτηλα νερά; Και ποιός πυροφύλακας, προτού γίνει αποκαϊδι το δάσος, μπορεί να περιγράψει το λαμνί της φωτιάς;
    Να ζείς με πλήθουσα τριγύρω σου σιωπή, και τα λόγια σου όταν χρειάζουνται, να πέφτουν μετρημένα σαν τις καμπανιές της Μεγάλης Παρασκευής.
    Να γελάς όταν τα πράγματα γίνουνται απότομα σοβαρά, και στο βουβό σχήμα των προσώπων γράφεται μια πολύ μακρυνή προσδοκία. Έτσι που να φαίνεται ότι υπάρχει το βάθος.
    Και να θλίβεσαι όταν το γελοίο διατρέχοντας όλα τα στάδια της έκφρασής του φτάνει στο αδιέξοδο: ντρέπεται δηλαδή τον ίδιο τον εαυτό του.
    Το ελεγείο που θα γράψεις, όταν πεθάνει το μικρό σου παιδί, μπορεί να 'ναι μεγάλο. Δε μπορεί όμως παρά να 'ναι λευκό. Σαν το μάρμαρο. Ακόμη και ο τίτλος περισσεύει. "Ο Τάφος" λ.χ. που έβαλε ο Σολωμός.
    Να σέβεσαι ένα δέντρο περισσότερο από ένα βιβλίο. Ακόμη κι όταν το τελευταίο είναι οι Ωδές του Κάλβου. Κι αν δεις ένα μικρό μυρμήγκι να τραβάει στη δουλειά του, είναι χρήσιμο να συλλογιστείς ότι το έργο που κάνει δεν είναι μικρότερο από μια σπουδαία αγόρευση του μεγάλου Βενιζέλου στη Βουλή.
    Το δικαστήριο να θυμάσαι πως είναι τόπος, όπου αισθάνεται πολύ αδέξια ο θεός. Γι' αυτό άλλωστε οι άνθρωποι, από κάποιο ένστικτο ενοχής σπρωγμένοι, κάθε φορά που το συγκροτούν, αισθάνουνται την ανάγκη να τον εξορκίζουν.
    Να πίνεις το νερό της πηγής για να ξεδιψάς, και το κρασί του ληνού για να στηλώνεσαι. Δεν είναι ούτε το πρώτο για να χωνεύεις, ούτε το δεύτερο για να μεθάς.
    Τη μέρα των βουλευτικών εκλογών να θυμάσαι δύο πράγματα: το κόμμα που θα ψηφίσεις, και την ιστορία του Κιγκιννάτου.
    Σχετικά με τη στιγμή της ανατολής του ήλιου, αν δεν σου πάει να στραφείς κατά την πλατεία Ασία και να προσευχηθείς, όπως συνήθιζε ο Σωκράτης, να μην ξεχνάς τα τζιτζίκια και τη Σαλώμη. Ότι τότε, αν είναι Ιούλιος και τραγουδούν και τη νύχτα, σταματούν ξαφνικά και όλα μαζί με τα τζιτζίκια. Και ότι τότε, αν είναι Οκτώβριος και έχουν φυσήξει βοριάδες, η φύση γίνεται διάφανη, σα να τίναξε και το τελευταίο της πέπλο.
    Πάντα να τρως την ώρα που λησμόνησες ότι πεινάς. Φτάνει να θυμάσαι πως το τρίτο όργανο που κίνησε την ιστορία, εκτός από το μυαλό και την καρδιά, ήταν η κοιλιά, όπως έλεγε ο Ουγκώ.
    Όνομα - εννοώ τον Ουγκώ - που σου δίνει αφορμή να ανασκάψεις την αρχαϊκή αλήθεια, ότι η μεγάλοι άνθρωποι κάνουν και τα μεγάλα λάθη.
    Την αρραβωνιαστικιά που έχασες, δεν την είχες ποτέ, εάν έστω και για μια στιγμή σε πειράξει η ελπίδα ότι κάποιος Ηρακλής ημπορεί να σου την ξαναφέρει από τον Άδη, όπως εκείνη την αρχαία Άλκηστι:

Και τέλος φθάνω στο γιαλό την αρραβωνιασμένη, 

Την απιθώνω με χαρά, κι ήτανε πεθαμένη.

Με τη λύση αυτή ο Σολωμός αρμένισε στις ίδιες μακρυνές Καραϊβικές του Ευρυπίδη.

    Αναποδογυρίζοντας τη δημώδη πίστη, βεβαίωνε με όρκο ότι η θάλασσα είανι το σταθερότερο πράγμα στον κόσμο, και το πιστότερο κατοικίδιο του ανθρώπου. Ποτέ δεν την γκρεμίζουν οι σεισμοί, και με τα κινήματά της, πάντα σου κάνει νόημα πως ό,τι ήσουν χθες δεν θα 'σαι αύριο.

    Τη γαμήλια νύχτα που θα σμίξεις με τη γυναίκα, για να της γεννήσεις παιδί, να μην ξαστοχήσεις ότι έχουν προσηλωθεί επάνω σας τα εκατομμύρια μάτια του μέλλοντος. Όλα εκείνα τα βλέμματα είναι τα σκοινιά που σε δέσανε, για να σε ανεβάζουν στο φως του ήλιου,

ες φάος ηελίοιο

όταν πια θα 'χεις βουτήξει στο βαθύ πηγάδι της ατελεύτητης ανυπαρξίας σου. Το μυστήριο τούτο στην ψυχολογία το λέμε απλά: ορμή προς διατήρηση του είδους, στην ηθική ακόμα απλούστερα: ευθύνη, και στην αισθητική άναυδα: ομορφιά.

    Και τελευταίο αυτό: Όταν κυττάζεις τα βουνά - τον Ταϋγετο, τον Ακροκόρινθο, το Δρίσκο - και κουβεντολογάς μαζί τους, να μην απορείς ότι δεν σου αποκρίνουνται. Η σιωπή τους είναι τα λόγια όλων εκείνων που τα κύτταξαν πρίν από σένα.

    Αυτό είναι περίπου το ιδεώδες του εσθλού." 

Η αφορμή για την παρούσα ανάρτηση εξηγήθηκε στην αρχή. Η αιτία όμως είναι διαφορετική. Αιτία είναι η ομάδα των ανθρώπων που αποτελούν την κίνηση για τη διάσωση του Ναού της Αφροδίτης στη Θεσσαλονίκη. Η νίκες που πέτυχαν στον τίμιο αγώνα τους πηγάζουν από αυτό το ιδεώδες. Το ιδεώδες του εσθλού. Σε αυτούς αφιερώνεται η παρούσα ανάρτηση. Και κυρίως στον Βασίλη Κρανιώτη που έχω την τιμή να τον νιώθω φίλο μου.

Τα Ελληνικά, μια απέραντη παρτιτούρα.

Ο ελληνικός γραπτός λόγος δεν είναι τίποτα άλλο από μια παρτιτούρα. Με νότες καθαρές. Τουλάχιστον έτσι ήταν μέχρι την κατάργηση του πολυτονικού. Μπορεί να αποδώσει κομμάτι ο μουσικός αν του αφαιρέσεις τις υφέσεις και τις διέσεις; Πως λοιπόν να αποδοθεί ορθά το μεγαλείο της γλώσσας μας, χωρίς δασείες, ψιλές και περισπωμένες; Αυτό όμως είναι μεγάλο θέμα και δε θα το αναλύσουμε σήμερα.

Σήμερα θα παρουσιάσουμε λέξεις που κρύβουν ήχους. Λέξεις που και μόνο στο άκουσμα τους, μας προξενούν συγκεκριμένα συναισθήματα. Στοχευόμενες εικόνες και μουσικές. Δείτε μερικές από αυτές και ειλικρινά αναρωτηθείτε αν μπορούν να συναντηθούν σε άλλες γλώσσες. Μην τις διαβάσετε απλά, ακούστε τον ήχο τους.

Βρυχηθμός, Παφλασμός, Ορυμαγδός, Τύρβη, Κελάρυσμα, Στράκα, Λόξυγγας, Κρόταλο, Γρυλισμός, Ζουζούνισμα, Μουκάνισμα, Κόασμα, Γουργούρισμα, Γάβγισμα, Άσθμα, Αλαλαγμός, Σκούξιμο, Στρίγκλισμα.

Μια παρατήρηση για τη λέξη “Λόξυγγας”. Προέρχεται από το “λύγξ” που είναι ο λυγμός (μάταια σύσπαση προς εμετό-που λέει και ο Ιπποκράτης) και το “λάρυγγας”. Η ετυμολογία, μας βοηθά στην ορθογραφία. Επομένως ξεχάστε τα “ι” και τα “γκ” πριν κρατήσετε την αναπνοή σας για 10 δευτερόλεπτα.

Από αυτού του είδους τις λέξεις, μπορούμε να κατανοήσουμε πιο εύκολα ένα βασικό αξίωμα της ελληνικής γλώσσας.

Κάθε συστατικό της, κάθε ρίζα και γράμμα της, είναι τόσο σοφά τοποθετημένα, ώστε να προσδιορίζεται με σαφήνεια η έννοια που θέλει να περιγραφεί, ενώ ταυτόχρονα παράγεται μουσική αρμονία και άριστη μελωδικότητα.

Τα χαρακτηριστικά αυτά υπάρχουν ανεξαιρέτως σε όλα τα ελληνικά λήμματα ασχέτως αν προσδιορίζουν κινήσεις ή ενέργειες που παράγουν ήχο.

Έρρωσθε .

«Άκουγα αυτούς τους ανθρώπους να συζητούν σε μια γλώσσα που ήταν για μένα αρμονική αλλά και ακατάληπτα μουσική. Αυτό το ταξίδι προς την πατρίδα, μητέρα των εννοιών μας, μου απεκάλυπτε έναν άγνωστο πρόγονο, που μιλούσε μια γλώσσα τόσο μακρινή στο παρελθόν, μα οικεία και μόνο από τους ήχους της. Αισθάνθηκα να τα έχω χαμένα, όπως αν μου είχαν πει ένα βράδυ ότι ο αληθινός μου πατέρας ή η αληθινή μου μάνα δεν ήσαν αυτοί που με είχαν αναστήσει».

Ζακ Λακαρριέρ

«Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φώς θα ελιχθώ προς τα πάνω, όπως ένα ποταμάκι που μουρμουρίζει. Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα στους γαλάζιους διαδρόμους συναντήσω αγγέλους, θα τους μιλήσω Ελληνικά, επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες. Μιλάνε μεταξύ τους με μουσική».

Νικηφόρος Βρεττάκος

Ας πάρουμε πίσω τα ονόματά μας

Αν η ετυμολόγηση λέξεων της γλώσσας μας έχει μεγάλο ενδιαφέρον, τότε ακόμα μεγαλύτερο έχουν τα ονόματά μας, μιας και προσδίδουν διάφορες ιδιότητες και χαρακτηριστικά σε αυτούς που τα φέρουν. 

Βέβαια, εδώ και αρκετούς αιώνες η εισβολή ξενόφερτων ονομάτων στην ελληνική κοινωνία έχει γίνει συνήθεια. Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών αν όχι όλα, έχουν εβραϊκές ρίζες. Αποτέλεσμα αυτού είναι πολλά ελληνικά ονόματα να έχουν ξεχαστεί και αντί πλειοψηφίας, να θεωρούνται σπάνια. Παραδείγματα γνωστών εβραϊκών ονομάτων είναι ο "Ιωάννης" (προέρχεται από το εβραϊκό όνομα Γιεχόαναν ή Γιοάναν), ο "Ηλίας" (προέρχεται από το εβραϊκό όνομα Ελίγιαχου), ο "Ιάκωβος" (από το Γιαακόβ) κ.α.

Είναι πραγματικά λυπηρό, ελληνικά ονόματα όπως τα παρακάτω να μένουν χωμένα βαθιά στο ντουλάπι της ιστορίας μας.

Αγησίλαος (άγω+λαός) ...ο ικανός ηγέτης .
Ανδροκλής (ανήρ+κλέος) ...ο ένδοξος.
Δηϊδάμεια (δήϊος:εχθρός+δαμάζω) ...η νικήτρια των εχθρών.
Διογένης (Ζευς+γένος) ...ο Θεογένητος.
Επαμεινώνδας (επί+άμεινον) ...ο προοδευτικός.
Ευρυσθένης (ευρύς+σθένος) ...ο καρτερικότατος.
Ηλέκτρα (ηλέκτωρ:ο ακτινοβολών ήλιος) ...η ακτινοβολούσα από χάρη.
Θρασύβουλος (θρασύς+βουλεύομαι) ...ο τολμηρά σκεπτόμενος.
Ίων (ίον:άνθος) ...ο μενεξεδένιος.
Ιφιγένεια (ίφι:ισχυρά+γίγνομαι) ...η πολύ ισχυρή.
Καλλιόπη (κάλλος+ωψ:οφθαλμός) ...η έχουσα ωραία μάτια.
Καλλιρρόη (καλώς+ρέω) ...η δροσερή ως καθαρό νερό.
Οδυσσεύς (οδύσσομαι:διώκομαι) ...ο διωκόμενος υπό των Θεών.
Ορέστης (όρος+ίσταμαι) ...ο ορεσίβιος.
Πολυδεύκης (πολύ+δεύκος:γλεύκος) ...ο πολύ γλυκός
Πηνελόπη (πήνη:υφάδι+λέπω:εκτυλίσσω) ...η καλλιτέχνις υφάντρια.
Ναυσικά (ναυς+καίνυμαι:υμνούμαι) ...η υμνούμενη από τους ναυτικούς.
Φιλομήλα (φιλώ+μέλος) ...η φιλόμουσος, η φίλη της αρμονίας.

Ευχόμενος κάποια στιγμή τα ελληνικά κύρια ονόματα να γίνουν σύνηθες φαινόμενο, θα μου επιτρέψετε την παρούσα δημοσίευση να την αφιερώσω στη Γεωργία και τον Ξενοφώντα, ως ελάχιστη ανταπόδοση στην πανέμορφη τελετή ονοματοδοσίας του υπογράφοντος.

Λέξεις που λάμπουν

Οι Άγγλοι το γράφουν "brilliant", οι Ιταλοί "brillare" και καμμιά γυναίκα δε λέει όχι σε ένα μπριγιάν.

Είτε λοιπόν θέλουν να περιγράψουν την εξυπνάδα κάποιου και τη λάμψη της σκέψης του, είτε θέλουν να επισημάνουν πως κάτι γυαλίζει τότε χρησιμοποιούν παράγωγα του λατινικού "berillus".

Τι είναι όμως αυτό το "berillus"; 

Μα φυσικά η βήρυλλος. Λίθος γαλαζοπράσινου χρώματος και μάλιστα με μεγάλη αξία. Το μπριλάντι.

Πολλές φορές το μπριλάντι οι τεχνίτες κοσμημάτων το αποκαλούν "ο στιλβαδάμας".

Μια ακόμα όμορφη λέξη με δυο εξίσου πανέμορφα συστατικά. Τη Στίλβη και τον αδάμαντα. 

Ας πούμε μερικά πράγματα γι' αυτά.

Η Στίλβη υπήρξε κόρη του ποτάμιου Θεού Πηνειού και της Νύμφης Κρέουσας. Μαζί με την Τρίκκη και τη Δάφνη αποτελούσαν τις λεγόμενες Πηνειάδες Νύμφες. Όταν ζευγάρωσε με το Θεό Απόλλωνα απέκτησε δυο τέκνα. Τον Κένταυρο και τον Λαπίθη. 

Ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα "στίλβω" που σημαίνει φυσικά "λάμπω".

Ξεγλυστρώντας από τα χέρια των Νυμφών επιστρέφω στον "αδάμαντα". Το γνωστό μας διαμάντι.

Προέρχεται από το στερητικό "-α" και το "δαμάζω". Ο λόγος η μεγάλη του σκληρότητα. Οι γλύπτες ονόμαζαν όλα τα πολύ σκληρά πετρώματα "αδάμαντες", μιας και ήταν αδύνατη η επεξεργασία τους. Ο όρος δεν αφορούσε μόνο το συγκεκριμένο πέτρωμα με την τεράστια αξία.

Την επόμενη φορά που θα προσφέρετε κόσμημα με ...διαμάντι σε μια κυρία, δε χρειάζεται να ξοδέψετε μια περιουσία. Θα σας το πετάξει στα μούτρα αλλά τουλάχιστον ετυμολογικά θα είστε ειλικρινής!!!